Ayaz İshaki

Muhammed Ayaz İshaki (İdilli) (23.02.1878-22.07.1954): Bugünkü Tataristan’ın Yevşirme köyünde dünyaya gelen tanınmış yazar, gazeteci ve Rusya coğrafyasındaki “İdil-Ural” bölgesinin bağımsızlığını savunan siyasetçi Ayaz (Tatarca: Gayaz) İshaki’nin ömrü mücadele ile geçmiştir. Talebelik yıllarında yeraltı gazeteleri yayımlamış, 1905 Rus ihtilali ile Türk-Tatarların milli faaliyetlerine katılmıştı. Aşırı bulunarak Çarlık tarafından Sibirya’daki Arhangelsk ve Vologda eyaletlerine sürgüne yollanmış. Daha sonra Moskova’da “İl”, “Söz” gibi gazeteler çıkarmış,bu arada hikaye, roman ve sahne eserleri de kaleme almıştı. Modern Tatar edebiyatına temel atanlar arasındadır. 1918 yılına kadar bu eserlerin sayısı 29’a çıkmıştı. 1917 ihtilalinde aktif faaliyet göstermiş. Ufa’da kurulan “İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk-Tatarları Millet Meclisi”ne seçilmişti. Daha sonra yurt dışında da 1928’den 1939’a kadar Berlin’de “Yanğa (yeni) Milli Yul” adlı aylık dergiyi çıkarmış, 1935’te Mukden’de “Milli Bayrak” (bk. Milli Bayrak)gazetesini kurmuştu.İkinci Dünya savaşı patlak verince başta İstanbul’da sonra Ankara’da yaşamıştı. İstanbul’da Edirnekapı Şehitliğinde defnedilmiştir. Tataristan’da tekrar saygın yerini kazanmış, hakkında eserler çıkmış ve adına edebi bir ödül ihdas edilmiştir. Ankara’da kızı merhum Prof. Dr. Saadet Çağatay’ın vakf ettiği “İdil-Ural Türkistan Ayaz İshaki ve Tahir Çağatay Vakfı” mevcuttur.

Fazla bilgi için bk.

Muhammed Ayaz İshaki Hayatı ve Faaliyetleri. 100. Doğum Yılı Dolaysıyla, (Ankara: Ayyıldız Matbaası 1979).

Nadir Devlet, 1917 Ekim İhtilali ve Türk-Tatar Millet Meclisi (İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk Tatarlarının Millet Meclisi -1917-1919), (İstanbul : Ötüken Yayınları 1998).

Nadir Devlet, “İçki Russia hem Seber Möselman Törek-Tatarlarınıng Millet Meclisi hem Gayaz İskhaki”, Gayaz Iskhaki hem Tatar Dönyası, (Kazan: Tatar Academy of Sciences 2000), s. 13-20.

Nadir Devlet, -“Tataristan Ayaz İshaki’ye Yeniden Kavuştu (10.2.1878-22.7.1954)”, Türk Kültürü, sayı 394 (Şubat 1996), s. 105-109.

Translate »