Altın Orda

Altın Orda İmparatorluğu (1223-1502): Çıngız (Cengiz) Han’ın en büyük oğlu Cuci’ye (ölm. 1227) Türk-Moğol İmparatorluğunun batı kısmı verilmişti. Çıngız Han’ın ölümü ile (ölm. 1227) Türk ve Moğol gelenekleri gereği İmparatorluk dört oğula paylaştırıldı. Cuci babasından önce vefat ettiği için onun için önceden belirlenen topraklar zaten üç oğluna paylaştırılmıştı. Buna göre Cuci ulusunun en doğu kısmı (bugün Kazakistan olarak bilinen bölge ile Sibirya’nın bir kısmı) en büyük oğlan Orda’ya verildi. Bu bölge daha sonra Ak Orda (Çagan Orda) veya Kök Orda olarak bilinecekti. Diğer oğlan Şiban (Şayban) Cuci ulusun kuzeyini, Uralların doğu ve güney doğusunu, İrtiş, İşim ve Tobol nehri civarlarına sahip oldu. Burası daha sonra Sibir Hanlığı olarak tanınacaktı. Cuci ulusun en mühim batıdaki kısmı ise ikinci oğlan Batu’ya (ölm. 1255) bırakılmıştı.Kendisi bu bölgeyi yaptığı askeri harekatlarla daha da genişletti ve burası Altın Orda İmparatorluğu olarak şöhret kazandı.

Altın Orda İmparatorluğu Moğol aristokrasisi ve değişik Türk boylarının çoğunluğundan oluşmuş bir yapıya sahip idi. 100-150 binlik ordularının 1/3nden azını Moğollar teşkil ederdi. Ordunun içinde Kazar, Kıpçak, Peçenek gibi boya mensup olanlar bulunurdu. Batu’nun 1237-1241 yılları arasında batıya yaptığı seferlerde Slav Rusya’sı, Polonya, Silezya, Morovya ele geçirilmiş Macaristan ve Romanya içlerine kadar gidilmişti. Kıpçak boylarının dışında Türk kökenli Bulgar Devleti de mağlup edilmiş, Ryazan, Suzdal, Tver, Kiyef, Galiçya, Moskova, Yaraoslavl vb. gibi Rus beylikleri (knezlik)vergiye bağlanmıştı. Knezler başkent Saray tarafından belirlenir,iç işlerinde serbest olurlardı. Kilise tamamen serbest olup vergiden muaftı. Ruslar bu Moğol devletine Tatar” adını vermişler, böylece bu ad Avrupa’ya da Tartar/Tatar olarak yayılmıştı. (Tartar Yunan mitolojisinde cehennem zebanisi anlamında kullanılmaktadır). Ancak bu Rusların Tatar adını benimsemeleri Batu’nun oduları içinde çok sayıda, bir zamanlar Çıngız’ın rakibi olan muhtemelen Türk kökenli Tatar boyu mensuplarının mevcudiyeti ile izah edilebilir. 200 yıldan fazla devam eden bu döneme Rus tarihleri “Tatar Boyunduruğu (Tatarskaya iga)” dönemi adını vermişlerdir.Dolaysıyla Tatarlar Rusya’da negatif bir unsur olarak ta yorumlanırlar. Gene de bu dönemin Rus hayatında izler bıraktığı inkar edilemez.

Fazla bilgi için bk.

• Nadir Devlet, Empires in Eurasia.From Chingiz Khan to 20th Century, (İstanbul: Yeditepe Üniv. Yayın. 2002).
• Nadir Devlet, “Altın Ordu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, IX (İstanbul: Çağ Yayınları, 1988),s. 102-179.
• Tiesenhausen,W., Altın Ordu Devleti Tarihine Ait Metinler, çev. İ. H. İzmirli. (İstanbul: 1941).
• Yakubovski, A.Y., Altın Ordu ve Çöküşü, çev. Hasan Eren, 4 bsk. (Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayın., 1992).
• Altın Orda ve Devletkildiler